กล้าลองกล้าลุย วันนี้ คุณต้นกล้า ชัยอนันต์ พาไปดูวิถีชาวบ้าน ช่วงนี้หลายพื้นที่จะมีของหากินยาก ในหนึ่งปีมีโอกาสรับประทานได้แค่ครั้งเดียว ทำให้กลายเป็นของที่มีมูลค่าสูง ซื้อขายกันกิโลกรัมละเป็นพันบาทขึ้นไป อย่าง “ไข่มดดิน” กับ “ลูกสะแล” แต่เบื้องหลังของการหาไม่ได้ง่าย ๆ ทั้งเหนื่อย และยากลำบาก ไปติดตามชมพร้อมกัน ในกล้าลองกล้าลุย
นี่คือ ต้นสะแล หรือ สาแล แล้วแต่บางพื้นที่จะเรียกกัน เป็นพืชผักพื้นบ้านที่นับวันจะหากินได้ยากมากขึ้นทุกที ปีนึงก็ช่วงนี้แหละ ที่มันจะมีดอกอ่อน ลักษณะคล้ายผลกลม ๆ ชาวบ้านจึงเรียกกันติดปากว่า ลูกสะแล
ลูกกลม ๆ ที่เห็นตามกิ่ง คือที่เราออกมาหาเป็นอย่างแรกของวันนี้ ที่บ้านไทรงาม ในตำบลสามเรือน อำเภอศรีสำโรง จังหวัดสุโขทัย ผมปีนขึ้นมาเก็บ พร้อมกับ นายกบุญเลิศ กลิ่นเคล้า นายก อบต.สามเรือน ปีนึงมีให้เก็บแค่ครั้งเดียว
ลูกสะแล ถือเป็นสมุนไพรชั้นยอด มีคุณค่าทางอาหารที่เป็นประโยชน์ต่อร่างกายหลายอย่าง ทุกวันนี้ได้รับความนิยมมากขึ้นเรื่อย ๆ ราคาจึงพุ่งสูงตามไปด้วย กลายเป็นพืชผักพื้นบ้านที่ซื้อขายกันกิโลกรัมละ 150-200 บาท และบางช่วงอาจทะลุ 300 บาท จากลูกสะแลของหากินยาก วันนี้เราจะพาไปตามหาวัตถุดิบชั้นยอดอีกอย่าง ที่มีชื่อว่า “ไข่มดดิน”
ลุงอเนก ชาวนา คือมือฉมังของคนตามหาไข่มดดิน เพื่อเอาไปขาย สร้างรายได้เป็นกอบเป็นกำมานานหลายสิบปี ลุงบอกกับเราว่า ไข่มดดินจะอยู่กระจายทั่วไปตามท้องไร่ท้องนา แต่คนธรรมดาหากันไม่ได้ง่าย ๆ ต้องรู้จักสังเกต และมีความชำนาญพอตัว มาถึงลุงก็ไม่รอช้า ลงมือขุดตามหน้าดินเพื่อหารูของไข่มดดินทันที
แต่ละจุดจะใช้เวลาในการขุดที่ไม่เท่ากัน บางทีก็แค่ชั่วโมงเดียวแล้วเจอ หรือบางทีก็ 3-4 ชั่วโมงบ้าง นานหน่อยคือขุดกันเป็นวัน ๆ นอกจากจอบและเสียมแล้ว ลุงจะคอยใช้กิ่งไม้เขี่ยหารูไปเรื่อย ๆ เขี่ยไปเขี่ยมารูไข่มดดินหาย ก็ต้องย้ายจุดไปขุดที่อื่นต่อ
หลุมนี้ขุดไปขุดมาไม่เจอ เราจึงต้องย้าย มาดูที่หลุมนี้แทน
หลุมนี้ไม่น่าจะพลาด มาลุ้นกัน
วันนี้ถือว่าโชคดี เพราะตอนนี้เราเจอไข่มดดินแล้ว หน้าตาก็จะเป็นแบบนี้
ไข่มดดินเหล่านี้ ถ้าเติบโตไปก็จะกลายเป็นมดมีปีก หรือที่ทางเหนือในหลายจังหวัดเรียกกันว่า แมงมัน จะบินออกจากรังในช่วงฤดูฝน ซึ่งไข่มดดิน หรือ ไข่แมงมัน ตอนนี้ขายกันที่ขีดละ 100 บาท หรือกิโลกรัมละ 1,000 บาท
ไข่มดดินต้องค่อย ๆ ตักขึ้นมาอย่างเบามือที่สุด ป้องกันไข่หล่นตกพื้น และแตกเสียหาย คนที่ไม่ชำนาญ หรือไม่ชิน อาจจะโดนมดกัด คัน ถึงขั้นแพ้ได้เลย วันนี้เราใช้เวลากว่าครึ่งค่อนวัน เพื่อตามหาวัตถุดิบราคาแพง อย่างที่สอง กว่าจะได้มาแบบนี้ เล่นเอาเหน็ดเหนื่อยพอสมควร จากนี้ก็จะนำไปล้างด้วยน้ำเปล่าเทลงบนผ้าขาวบางหลายน้ำหน่อย ให้เศษดินเศษโคลนออกให้หมด ถือเป็นอันใช้ได้ พร้อมให้แม่ค้าที่มารับซื้อ อย่าง แหวน วิรัชยาภรณ์ ได้นำไปขาย ซึ่งนอกจากจะขายไข่มดดินสด แบบนี้แล้ว ยังนำมาแปรรูป ด้วยการดองน้ำปลาเพื่อถนอมอาหาร ให้เก็บไว้ได้นานเป็นปี ๆ แถมมีรสชาติอร่อยอีกด้วย เมนูวันนี้ จึงเป็นเมนูที่คนในท้องถิ่นรู้จักกันดี แต่มีอยู่เมนูนึง ที่ผมเองก็เพิ่งมีโอกาส ได้รับประทานครั้งแรก คือ ต้มยำไข่มดดิน กินกับลูกสะแล ดูแล้วน่ารับประทานมาก
ไข่มดดิน มีให้กินปีละครั้ง รวมทั้งลูกสะแลด้วย ถ้ามีโอกาสผ่านมาที่จังหวัดสุโขทัย แวะมาชิม หรือหาซื้อรับประทานกันได้ ปิดท้ายวันนี้ด้วยเมนูยั่ว ๆ จากไข่มดดินกันต่อ
