เพราะความลงตัวในงานอนุรักษ์ที่มีหลักฐานทางประวัติศาสตร์สมัยสุโขทัย ควบคู่ไปกับธรรมชาติที่เรียกกันว่า “ป่าเขาหลวง” นั้น ได้ส่งให้ที่นี่กลายเป็นอุทยานแห่งชาติทางประวัติศาสตร์แห่งแรกของเมืองไทย ที่เต็มไปด้วยน่าสนใจและควรค่าน่าศึกษายิ่งนัก โดยครอบคลุมพื้นที่ของอำเภอเมืองสุโขทัย อำเภอคีรีมาศ และอำเภอบ้านด่านลานหอย มีพื้นที่ประมาณ 213,215 ไร่ ได้รับการประกาศแต่งตั้งเป็นอุทยานแห่งชาติ เมื่อวันที่ 27 ตุลาคม 2523 ซึ่งได้มีการเปลี่ยนชื่อใหม่เป็น อุทยานแห่งชาติรามคำแหง เพื่อรำลึกถึงพ่อขุนรามคำแหงมหาราช กษัตริย์ผู้สร้างอดีตราชธานีไทยแห่งนี้ สภาพทั่วไป อุทยานแห่งชาติรามคำแหงมีลักษณะภูมิประเทศเป็นภูเขาสลับซับซ้อน ทอดตัวอยู่ในแนวเหนือ-ใต้ ตั้งตระหง่านอยู่บนพื้นราบคล้ายจอมปลวกขนาดใหญ่ โดดเด่นเป็นสง่าอยู่กลางทุ่งนา มีขุนเขาที่สูงเด่นมองเห็นมาแต่ไกล คือ ยอดเขาหลวง ภายในอุทยานฯ มีสัตว์ป่า เช่น วัวแดง เก้ง หมี หมูป่า นกกระเต็น และนกนางแอ่น พรรณไม้ที่สำคัญได้แก่ สัก ตะเคียน เต็ง รัง พืชสมุนไพร และว่าน มีน้ำตกที่สวยงาม และถ้ำต่าง ๆ ที่สำคัญทางประวัติศาสตร์ สภาพอากาศบนยอดเขาหนาวเย็นตลอดปี มีเมฆหมอกปกคลุมมากในฤดูหนาวและฤดูฝน อุณหภูมิเฉลี่ยโดยประมาณ 12-14 องศาเซลเซียส ช่วงเวลาเหมาะสม ประมาณเดือนกันยายน-กุมภาพันธ์ น่าชมสำหรับคนชื่นชมธรรมชาติ- เขาหลวง อยู่สูงจากระดับน้ำทะเลถึง 1,200 เมตร เป็นภูเขาที่มีหน้าผาสูงชัน มียอดเขาสูงที่สุดอยู่ทางด้านทิศใต้ของเมืองสุโขทัย บนยอดเขามีทิวทัศน์ที่สวยงาม และปกคลุมด้วยทุ่งหญ้าธรรมชาติ ที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ โดยมียอดเขา 4 แห่งที่ไม่ควรพลาด ได้แก่ ยอดเขานารายณ์ สูง 1,160 เมตรจากระดับน้ำทะเลปานกลาง เป็นที่ตั้งของสถานีโทรคมนาคมเขานารายณ์ของกองทัพอากาศ บริเวณเขานารายณ์มีหน้าผาสูงชันแต่สวยงาม มองเห็นทิวทัศน์รอบเขา ยิ่งช่วงกลางคืนมองจากจุดนี้ลงไปยังจังหวัดสุโขทัยและพิษณุโลก จะเห็นแสงไฟระยิบระยับราวกับดาวบนดิน ยอดเขาพระแม่ย่า สูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง 1,200 เมตร เดิมเคยเป็นที่ประทับและจำศีลภาวนาของพระแม่ย่า ยอดเขาภูกา สูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง 1,200 เมตร และสุดท้ายคือ ยอดเขาพระเจดีย์ สูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง 1,185 เมตร- ไทรงาม ระหว่างทางขึ้นยอดเขาหลวง คุณจะพบต้นไทรขนาดใหญ่แผ่กิ่งก้านสาขา มีลักษณะสวยงาม ดูแปลกตา เหมาะสำหรับการนั่งพักผ่อน หรือถ่ายรูปไว้เป็นที่ระลึก- ปล่องนางนาค อยู่ห่างจากไทรงาม 320 เมตร มีลักษณะเป็นปล่องธรรมชาติอยู่บริเวณยอดเขา ที่มีความกว้างประมาณ 0.5 เมตร ยาวประมาณ 1.5 เมตร แต่ความลึกนั้นไม่สามารถวัดได้ ที่แห่งนี้มีความเกี่ยวข้องกับตามตำนานพระร่วงในพงศาวดารเหนือ ในห้วงเวลาที่เจ้าเมืองออกมาจำศีล- สวนลุ่ม หรือ สวนลุมพินีวัน เป็นสวนว่านยาสมุนไพรอยู่ที่เชิงเขาหลวง ปัจจุบันคือ ที่ตั้งของสำนักงานอุทยานแห่งชาติรามคำแหง ซึ่งอยู่ทางทิศตะวันออกของเขาหลวง ภายในอุทยานฯ มีว่านและสมุนไพรหลายชนิด เช่น โด่งไม่รู้ล้ม หอมไกลดง นางคุ้ม หนุมานประสานกาย และกำลังเสือโคร่ง เป็นต้น- น้ำตกสายรุ้ง ภาพที่สวยงามที่สุดของน้ำตกสายรุ้ง คือยามที่แสงแดดส่องลงมากระทบ สายน้ำตกทิ้งตัวลงมาจากผาหินสูงชัน เมื่อได้องศาพอเหมาะระหว่างแสงและละอองน้ำ คุณจะเห็นสายรุ้งพราวทอประกายขึ้นมา เป็นปรากฏการณ์ทางธรรมชาติที่น่าดูยิ่ง โดยช่วงเวลาที่มองเห็นสายรุ้งนี้มักขึ้นเกิดเวลา 11.00-16.00 น. ที่นี่เกิดจากต้นน้ำบริเวณเขาเจดีย์ จนกลายเป็นลำคลองไผ่นาไหลลงมา ทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ ภายในบริเวณมีหน่วยพิทักษ์อุทยานแห่งชาติรามคำแหง (เขาหลวง) ตัวน้ำตกมีทั้งหมด 4 ชั้น สามารถลงเล่นน้ำได้ โดยต้องเดินเท้าจากหน่วยพิทักษ์อุทยานฯ ขึ้นไปตามธารน้ำในระยะทาง 800 เมตร 900 เมตร 1,160 เมตร และ 1,200 เมตร ตามลำดับ ที่นี่อยู่ทางทิศตะวันตกของเขาหลวง ห่างจากอุทยานแห่งชาติรามคำแหง (เขาหลวง) 50 เมตร- เส้นทางศึกษาธรรมชาติ ทางอุทยานฯ ได้จัดทำเส้นทางศึกษาธรรมชาติขึ้น โดยเริ่มจากที่ทำการอุทยานฯ ผ่านสวนสมุนไพร ป่าดิบแล้ง ไทรงาม ชั้นดิน และชั้นหิน เป็นต้น ไปสิ้นสุดที่น้ำตกหินราง ระยะทางประมาณ 3 กิโลเมตร ใช้เวลาเดินทาง 2 ชั่วโมง มีการจัดทำป้ายสื่อความหมายต่าง ๆ ไว้เป็นระยะ น่าชมสำหรับคนรักประวัติศาสตร์- ประตูประวัติศาสตร์ 4 ประตูทางประวัติศาสตร์ที่ปรากฏอยู่ คือ “ประตูป่า” อยู่ทางทิศเหนือของสวนลุ่ม หรือบริเวณที่ตั้งหน่วยพิทักษ์อุทยานฯ “ประตูมะค่า” อยู่ทางทิศตะวันตก เป็นประตูตั้งอยู่บริเวณเมืองหน้าด่าน “ประตูเปลือย” อยู่ทางทิศตะวันออกของสวนลุ่ม ตั้งอยู่บริเวณด่านตรวจของอุทยานฯ และ “ประตูพระร่วง” อยู่ทางทิศใต้ของสวนลุ่ม ซึ่งมีเรื่องเล่ามาว่าเป็นประตูที่พระร่วงเข้ามาเล่นว่าว ณ ที่แห่งนี้- รอยพระพุทธบาท ตั้งอยู่เชิงเขาถ้ำพระบาททำด้วยหินชนวนแกะสลักรอยมงคล 108 สร้างในสมัยพระมหาธรรมราชาลิไท อายุประมาณ 600 ปีเศษ- ปรางค์เขาปู่จา ก่อด้วยอิฐขนาดใหญ่ ตั้งอยู่บนภูเขาลูกเล็ก ๆ ใกล้กับอุทยานฯ เป็นศิลปะเขมรสมัยบาปวน สร้างขึ้นสำหรับคนเดินทางเพื่อใช้ประกอบพิธีทางศาสนา มีอายุประมาณ 1,500 ปีเศษ- ถ้ำพระนารายณ์ เป็นสถานที่ที่เคยพบเทวรูปพระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวรเปล่งรัศมี ที่ผู้ค้นพบคิดว่าเป็นพระนารายณ์ ปัจจุบันถูกทุบทำลายจนหมดคงเหลือแต่ฐานเท่านั้น- ถ้ำพระแม่ย่า เป็นเพิงหินขนาดใหญ่เคยเป็นสถานที่ประดิษฐานรูปปั้นพระแม่ย่า ปัจจุบันได้อัญเชิญไปประดิษฐานที่ศาลพระแม่ย่า หน้าศาลากลางจังหวัดสุโขทัย- ถนนพระร่วง ถนนสายประวัติศาสตร์ที่เชื่อมระหว่างเมืองกำแพงเพชรผ่านสุโขทัยจรดศรีสัชนาลัย ระยะทาง 123 กิโลเมตร เชื่อว่า ถนนสายนี้สร้างเมื่อ 700 ปีมาแล้ว เพื่อใช้เป็นเส้นทางยุทธศาสตร์ และอาจถือว่าเป็นทางหลวงแผ่นดินสายแรกของประเทศไทย ค่าเข้าชมและที่พัก ค่าเข้าอุทยานฯ ชาวไทย ผู้ใหญ่ 20 บาท เด็ก 10 บาท ชาวต่างชาติ ผู้ใหญ่ 200 บาท เด็ก 100 บาท นักท่องเที่ยวสามารถใช้บริการลูกหาบขึ้นยอดเขาหลวง ราคากิโลกรัมละประมาณ 15 บาท โดยสามารถติดต่อได้ที่อุทยานฯ สถานที่พัก อุทยานฯ มีบ้านพักบริการ จำนวน 3 หลัง พักได้ 6-10 คน ราคา 500 บาท/คืน และมีเต็นท์ให้เช่า ถ้านำเต็นท์มาเองเสียค่าพื้นที่ 30 บาท/คน/คืน สอบถามรายละเอียดเพิ่มเติมได้ที่ อุทยานแห่งชาติรามคำแหง ตู้ ปณ. 1 อำเภอคีรีมาศ จังหวัดสุโขทัย 64160 โทร. 0 5591 000-1 หรือ กรมอุทยานแห่งชาติฯ โทร. 0 2562 0760 www.dnp.go.th – อุทยานฯ มีบ้านพักและสถานที่กางเต็นท์ไว้บริการ ราคา 1,200-4,500 บาท น่ารู้ – อุทยานฯ ไม่อนุญาตให้นักท่องเที่ยวเดินขึ้นยอดเขาหลวงหลัง เวลา 15.30 น. – นักท่องเที่ยวที่ต้องการเดินทางไปค้างแรมด้านบนควรเตรียมอาหารให้เพียงพอ – ก่อนการเดินทางนักท่องเที่ยวควรสำรวจความพร้อมทางร่างกาย และเตรียมอุปกรณ์สิ่งของจำเป็นไปด้วย เช่น เสื้อกันหนาว หมวก ไฟฉาย ยา และอาหารแห้ง เป็นต้น
